Geguritan
Gunawati
Belog
Ajum
Nue premana ageng, angga siteng, pangandika
bangras kadi nenten pacang wenten ngasorang maka cihna wiwekané durung becik
maanggén. Wantah anggané ageng wiwékané
taler maanggén janten pacang ngwetuang
anak lian seneng. Nénten rusit mentik
ring anga. Angga siteng, bangras, galak gelis pisan kekaonang antuk sang wikan.
Sang maangga wikan diastun alit sakéwanten wiwékané, wilangané sepek
mresidayang ngasorang sang demen belog ajum.
Belog janten kirang
wiwéka. Sang wikan katah wiwéka. Pratiwimba punika kasurat ring Geguritan
Gunawati .Geguritan Gunawati kasalin olih Wayan Budha Gautama kamedalang antuk
Paçantian Widya Waçita, Désa Pétak, Gianyar. Geguritan Puniki nganggén tigang
pupuh, minekadi pupuh durma 47 pada,
pupuh sinom 34 pada, pupuh wanda 5 pada. Makesami 86 pada. Geguritan puniki
sakadi cerita berbingkai. Ring tengah
satwané malih wénten satwa anggén ngukuhang pamatut utawi pratiwimba. Mawit
saking i macan ( I Gunakaya) matemu
sareng i banteng ( I Guna). I Guna nyatwang
I Gunawati( i sampi). I banteng nuturang
Ni Lila Ati ( okan Jro Dukuh) ring Gunung Kawi. Ni Lila Ati kapadik
antuk i bojog ( Murka Ati). Jro Dukuh nyatwaang
i jaran ( I Rurus Ati).
Sang sané
galak, belog ajum ngandika bangras
nénten jangkayan, seneng nyengkalén anak lian. Seneng ngandapang anak lian. Presida kakasorang antuk naya :
Da
ngandelang gedé galak munyi bangras/ twara widi manadi sih/ i macan mangucap/
liu baan iba tuturan/ kai tegariné né jani/ duking di kapan/ kandapan ban janma
dekil// ( Pupuh Durma 18 )
Yukti pisan, wantah sampun galak belog ajum, wau alemina sayan sumingkin
nangtangin. Rumasa ring premanané ageng, kanikain akidik nénten karesep. Belogé
kabrigu antuk katambetan. Mawinan
pikayunan patut anggén negul . Kapituturin sané kabaos sudira yan indegamayang sakadi
rain pangiris. Mangda mangan, jati-jati mapikenoh. Batuné nenten lian sila ( tetikas patut) . Sila
patut nué guna ( kawikanan ) taler mangda
wikan ngenahang kawikananné. Tali madan anak luih. Kategul antuk pamargi patut
utawi utama. Pamargi patut utsahayang margiang. Wantah sami sida mamargi,
sudira, guna, kabaos anak luih .Widhiné
ring angga :
I
Gunawati ngucap apa iba nawang/ nah ené rain pangiris/ maadan sudira/ batun
madan guna/ tali madan anak lewih/ tekek karyanang/ ento né maadan widi// ( Pupuh Durma 37 ).
Sang polih tutur jati, kakayunin manut ring angga. Purna galaké. Ngwetuang pikayunan
sungsut ring pamargine sane galak, belog ajumé :
I Gunawati
welas ring munyin i macan/ kasuén mangasih – asih/ laut
kaembusang/ mulih ya manegen tuak/ i
macan nu kakalahin/ bengong mangrasa/ suba mati buin urip// ( Pupuh
Durma 40).
Sané mawasta pikayunan diastun sampun
polih tutur jati kantun taler rwa bhinedané ngrubéda. Tuturé patut baos –
baosin ring hredaya. Katah miragiang tutur wantah nénten margiang kirang taler
pikenohné. Angga – pikayunan – tutur-
laksana patut uripang. Angga siteng patut taler kakukuhin antuk
pikayunan sujati. Sang demen belog ajum
nyihnayang kekirangan naya. Belog ajum sayan enduh wantah wénten pitutur utawi
pratiwimba sané patut iringang.
IBW
Widiasa Kenitén
Labels: Geguritan