Geguritan
Kaki Manuh Nini Manuh 1 :
Awidia
– Widia
Sang durung weruh, uning, tatas
ring daging sastra kaucap awidia. Kantun kapetengan, yan idegamayang sakadi gua .Guha peteng tang
mada moha kasmala, mala loylana mageng maha wisia . Sang kapetengan durung
mresidayang minuturin angga punapi malih jagi ngicénin pamargi ring anak lian.
Sang kapetengan becik pisan ngruruh kawikanan utawi kawidiaan. Sang widia
mresidayang ngiadnyaang kaweruhané. Mapikenoh nué kaweruhan. Punapi malih
kaweruhané mabuat pisan ring sang kantun kapetengan.
Kaweruhané punika ngider buana. Nénten mresidayang narka
pangrauhané. Rikalaning Sanghyang Aji rauh patut pisan sayagaang anggané mangda
patut malingga ring pikayunan raris margiang ring i pretakjana. Rumasaang
satunggil pacang mayasa kerti. Kawidiaan pacang sayan-sayan lanus. Santukan
mresidayang ngicénin gaguat ring sang kapetengan. Sapunika Gdé Nyoman Ardhana
Riyasa mahbahang ring Geguritan Kaki Manuh Nini Manuh Guna Gina Pura Purana
Tatwa 1 Kacitak antuk Paramita Surabaya.
Guguritan Puniki kakawitin antuk sloka, raris katimbal antuk
pupuh-pupuh. Wenten 11 pupuh sané maanggén, sinom, ginada, smarandana, ginanti,
adri, pangkur,dandang gula, durma, pucung, megatruh. Wénten 184 pada.
Sang sané prsida ngicénin kaweruhan kaucap guru.Guru sané prasida
ngicénin pamargi patut, galang. Taler sang sané mamargi nganutin tatatitining
manusa. Sang dados guru taler mangda wikan ring sisia. Lunjuk lungsur sang
maangga sisia mangda kawikanin. Guru punika werat. Santukan sang maangga guru
iwang ngicénin kaweruhan katah sané pacang kasangkalén. Sang kaicénin taler
pacang manggihin pikobet:
Dahat méweh kanggeh guru/
guru sesana wruh pasti/ susila budhiman dasar/ katah kaweruh guna sidhi/ saha
tepet tetebahnya/ rin undag sisiané nampi// ( Puh Ginanti 1, kaca 22).
Kaweruhané sané picaang mangda mresidayang ngicénin sasuluh sang
kapetengan. Sang durung uning ring tatwa darsana. Durung uning ngwacén, nulis.
Wiwékané durung mamargi manut sulur. Indriané kantun kaulurin. Menggah benduné
gelis pisan mamurti. Ring sapunapiné mamargi suryak siuné, saur manuk. Punapi
sané nikaanga antuk sang manggala setata kawilangin samput patut,manut :
Nebah ring tatwa darsana/
reko abahnya wong dini/ né tuna ring pagubugan/ durung uning ngwacén nulis/
indryannya ngalahang budhi/ mekas raga dwésa unggul/ senengnya tan pawiwéka/
gedednya taler tan paindik/ suryak siu/ briuk panggul nut manggala// ( Puh Sinom 4, kaca 36).
Ring sapunapiné midep iwang panarka sang maangga guru. Kantenang
anak lian tuna pisan. Jatiné sampun uning ring tatatitining kamanusan. Punika
mawinan sang maangga guru nénten dados ampah ring anak lian. Ring pinggir
pikanten tuna sakéwanten dagingne ring dalem pikayunan utama pisan :
Néh dong suba ageng iwang/
tetarkané nguni saking Bhratawarsi/ bakat aud kélorang ipun/ kadén sami sor
budaya/ ené bukti wus wénten budhinnya luhur/ sidha nincap kasuniyatan/ yadin
wau wruh muja pitri// ( puh Pangkur 9, kaca 46).
Ngicénin widia ( kaweruhan) ring anak lian utawi sang kantun kapetengan punika
yadnya utama pisan. Sang katunan pacang
ngrumasayang kautamaan Sanghyang Aji santukan mresidayang ngicénin pamargi
utawi ngutamayang kauripané.
IBW Widiasa Kenitén
Labels: Geguritan